De basiliek van Sint Jan

De skyline van Oosterhout wordt nog steeds grotendeels bepaald door de Sint Jan-basiliek met zijn onafgebouwde, enigszins stompe toren. De kerk markeert feitelijk de geboortegrond van de stad Oosterhout. Op de plek waar de Sint Jan nu staat, stond vermoedelijk al rond het jaar 1000 een stenen kerkje met een kerkhofje er omheen. Vanaf het jaar 1125 werd er gebouwd aan een nieuw tufstenen gebouwtje. Driehonderd jaar later, vanaf 1475, werd over dat romaanse kerkje het huidige kerkgebouw neergezet. Resten van dat oude kerkje werden teruggevonden in de fundering van de huidige kerk. 

In brand

Tijdens het beleg van Breda ten tijde van de tachtigjarige oorlog, werd de kerk door Frederik Hendrik (de zoon van Willem van Oranje) in brand gestoken, omdat de toren als uitkijkpost werd gebruikt door de Spanjaarden. De kerk werd zwaar beschadigd. Zelfs de klok viel uit de toren. In de jaren daarna werd het gebouw hersteld.

Cuypers

De Sint Jan is een kerkgebouw in laatgotische Kempische stijl. Maar dat geldt niet voor de hele kerk. De zijbeuken (met hun karakteristieke puntdakjes en kruisgewelven) werden pas in 1881 toegevoegd naar een ontwerp van de beroemde bouwmeester Cuypers (bekend van het Rijksmuseum in Amsterdam). Later ontwierp Cuypers ook de Antoniuskerk.

Lodewijk Napoleon

Aan het einde van de tachtigjarige oorlog (in 1648) moesten de Oosterhoutse katholieken de kerk overdragen aan de protestanten. Hoewel de katholieken in de meerderheid waren en regelmatig een verzoek deden om hun kerk terug te krijgen, werden de partijen het nooit eens. Het duurde tot 1809 voordat de kerk weer katholiek kon worden. Toen kwam koning Lodewijk Napoleon langs voor een werkbezoek. Hij verordonneerde dat de katholieken zevenduizend gulden moesten betalen om hun kerk weer in handen te krijgen en hij schonk zelf ook zevenduizend gulden aan de protestanten. Daardoor konden de gereformeerden aan de Rulstraat een nieuw, protestants kerkgebouw bouwen. Dat werd de huidige Vredeskerk. De kerktoren van de Sint Jan zou in handen blijven van de stad Oosterhout. Bij die gelegenheid kreeg de stad Oosterhout ook stadsrechten. 

Basiliek

Het interieur van de Sint Jan is, op z'n gotische grondvormen na, overwegend classicistisch. Heel interessant zijn de glas-in-loodramen die beeldend vertellen over de lotgevallen van Jezus, maar ook over de geschiedenis van Oosterhout. In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd het interieur ingrijpend gerestaureerd. Daarna kreeg het gebouw van de paus de eretitel: basiliek. De Sint Jan-basiliek is een van de weinige katholieke kerkgebouwen in de stad Oosterhout waar nog regelmatig de H. Mis wordt opgevoerd. De Vredeskerk wordt gebruikt voor de protestantse eredienst.